Aan het Rokin in Amsterdam bevindt zich sinds 1914 een van de meest gerenommeerde sigarenhuizen van Europa: het Huis Hajenius.
Hajenius, begonnen in 1826 in de Warmoesstraat bij de Dam en sinds 1915 (1914 gebouwd) gevestigd aan het Rokin, is de oudste sigaren – en tabakszaak van Amsterdam. Ook al stonden 135 jaar lang vier generaties van de familie Nijman aan het roer, de zaak draagt nog steeds de naam van de oprichter Pantaleon Gerhard Coenraad Hajenius. Hajenius voorzag diverse Europese vorsten van superieure sigaren en tabak en in 1851 verleende koning Willem III hem het predikaat hofleverancier. In 1869 verhuisde Hajenius naar de Dam / hoek Rokin. In 1914 moesten het Huis Hajenius en alle andere huizen tussen Kalverstraat en Rokin wijken voor de bouw van het kledingmagazijn van Peek & Cloppenburg. Zo werd Hajenius opnieuw gedwongen te verkassen. Itmaal naar het Rokin 92 – 96. Ook daar bouwde Hajenius met zijn exclusieve assortiment een internationale klantenkring op. Bloeiperiode lag tussen de beide wereldoorlogen. De Twentse textielaristocratie was een belangrijke categorie van afnemers en ook de Rooms Katholieke geestelijkheid. Kapelaans, rectors en pastoors, ze hadden allemaal een Hajenius-kistje op tafel staan. De echte Hajenius sigaren al jaren een Nederlands merk, worden behalve op het Rokin, in binnen – en buitenland verkocht bij uitgezochten concessionaires, hotels en restaurants. In de Heerenkamer van Hajenius achter de winkel, worden regelmatig cursussen gegeven over hoe je op de beste wijze kunt genieten van een goede sigaar. Je kunt er in een aparte ruimte bij een kopje koffie een sigaar uitproberen en daar terloops een boek raadplegen uit wat wel de grootste bibliotheek over sigaren en tabak in Europa wordt genoemd. Hajenius verkoopt prachtige humidors, om thuis de kostbare rookwaar onder de juiste klimatologische omstandigheden te bewaren.
Zowel het traditionalistische stijl opgetrokken gebouw aan het Rokin als het schitterende art deco winkelinterieur werden in 1914 ontworpen door de architecten de Gebroeders Dolf en Jo van Gendt. Het winkelinterieur verkeerd als een van de weinige uit deze periode, nog vrijwel helemaal in de oorspronkelijke staat en heeft de allure van een museum. Vandaar de naam ‘Het Huis Hajenius’. Zowel het gebouw als het interieur behoren tot de groep van 200 nieuwe rijksmonumenten. In 1984 werd Hajenius overgenomen door Gebr.van Schuppen’s Ritmeester sigarenfabrieken en later door Ritmeester BV uit Veenendaal in 1992. In 2006 werd Hajenius eigendom van de Swedish Match Group BV in Valkenswaard en in 2011 is Hajenius werd het eigendom van het huidige Scandinavian Tobacco Group, gevestigd in Waalre met fabrieken in Westerlo en Lummen te België.
Amsterdams monument
P.G.C. Hajenius, in 1826 begonnen aan de oostzijde van de Warmoesstraat tegenover de Vijgendam en sinds 1915 gevestigd aan het Rokin, is de oudste sigaren – en tabakszaak van Amsterdam. Ook al stonden 135 jaar lang vier generaties van de familie Nijman aan het roer, de zaak draagt nog steeds de naam van de oprichter Pantaleon Gerhard Coenraad Hajenius. Hajenius voorzag diverse Europese vorsten van superieure sigaren en tabak, wat hem in 1851 het predikaat hofleverancier opleverde. Zijn winkel verhuisde in 1869 naar de Dam / hoek Rokin en in 1915 naar het huidige adres Rokin 92 – 96. Ook hier bouwde Hajenius met zijn exclusieve assortiment een internationale klantenkring op. De echte Hajenius-sigaren, al jaren een Nederlands merk, worden bahalve op het Rokin in binnen-en buitenland verkocht bij uitgezochte concessionaires, hotels en restaurants. Amerikaanse toeristen maken graag een ommetje om hier een kistje van hun geliefde Cubaanse sigaren te kopen die in eigen land door de boycot van Cuba niet te krijgen zijn. In 2006 werd Hajenius eigendom van de Swedish Match Group BV in Valkenswaard en in 2011 is Hajenius werd het eigendom van het huidige Scandinavian Tobacco Group uit Eersel. De winkel aan het Rokin geldt nu als hét visitekaartje van dit internationale bedrijf. Zowel het traditionalistische stijl opgetrokken gebouw aan het Rokin als het schitterende art deco winkelinterieur werden in 1914 ontworpen door de architecten de Gebroeders Dolf en Jo van Gendt. Het winkelinterieur van Hajenius met zijn exclusieve sigaren en schitterende collectie pijpen verkeerd als een van de weinige uit deze periode nog vrijwel helemaal in de oorspronkelijke staat en heeft museale allure. Zowel het gebouw als het interieur staan op de lijst van 200 nieuwe rijksmonumenten.
Pantaleon Gerhard Coenraad Hajenius
Pantaleon Hajenius geboren in Arnhem in 1806, verhuisde later naar Doesburg in de provincie overijssel. Zijn vader was daar commies der Directe Belastingen en Accijnzen. Van zijn grootvader Pantaleon Hajenius, wethouden en schepen van Pannerden, erfde hij zijn zeldzame voornaam. Bijna twintig jaar oud verhuisde hij naar Amsterdam en opende op 4 september 1826 een sigaren-en tabaksmagazijn in het hotel De Rijnstroom in de Warmoesstraat, in het op één na laatste huis bij de Halsteeg, de huidige Damstraat. Een prima plek zo vlakbij het Damrak, dat toen nog in open verbinding stond met de haven van Amsterdam, waar het altijd druk was met het komen en gaan van schepen. Ook het Koninklijk Paleis op de Dam, schuin tegenover de winkel van Hajenius, was middelpunt van veel bedrijvigheid. In mei 1833 trouwde Pantaleon met de 18-jarige Amsterdamse Johanna Jacoba Rijkers. Zij kregen drie zonen en twee dochters.
Hofleverancier
In 1851 verleende Koning Willem III (1849-1890) Hajenius het predikaat hofleverancier. Op zijn briefpapier prijkten nog meer vorsten waaraan hij mocht leveren: Prins Hendrik de Zeevaarder, Keizer Frans Jozef van Oostenrijk, de koningen van België, Roemenië en Zweden-Noorwegen, de hertog van Nassau, de Prins van Wales en grootvorst Wladimir van Rusland. Steeds vaker ontving Hajenius erediploma’s, zilveren en gouden medailles op internationale tentoonstellingen in heel Europa. Al die onderscheidingen stonden uiteraard op het perkamenten zakje waarin de klant zijn sigaren meekreeg. De loftuitingen in de pers waren niet van de lucht. ‘Drukke affaire, magazijn van de eerste rang, onverflauwde ondernemingsgeest, oude beroemde firma etc’.
Pantaleon Gerhard Coenraad Hajenius
P.G.C. Hajenius begon zijn sigaren- en tabakshandel in 1826 in het hotel ‘De Rijnstroom’ aan de oostzijde van de Warmoesstraat, bij de Vijgendam. Het was het op een na laatste huis bij de Halsteeg. Door een Raadsbesluit van 1868 tot verbreding van de Halsteeg tot de huidige Damstraat moest het sigarenmagazijn en het huis rechts daarvan worden afgebroken. Hajenius verhuisde naar een nieuw gebouwd pand aan de Dam. Tekening w. Hekking JR., steendruk P.W.M. trap en uitgever G.W. tielkemeijer, 1850. Coll. A.J.N. Nijman.
Nieuw tabaks- en sigarenhuis op de Dam
In januari 1857 sloot hajenius een vennootschap met de 25-jarige Hendik Willem Nijman uit Zutphen: ‘Betrekkelijk den Handel in Sigaren en het fabriceren en verkoopen van Tabak en Snuif’. De naam P.G.C. Hajenius bleef gehandhaafd. In datzelfde jaar zakte de economie behoorlijk in, terwijl ook nog eens de handel in voornamelijk Amerikaanse tabak naar de groote tabaksmarkt in Bremen verdween. Een keer ten goede was de spectaculaire stijging van de tabaksaanvoer uit Java: in 1861 bijna drie, in 1865 bijna vijf miljoen kilo. En... in 1864 bracht tabakshandelaar Jacob Nienhuys, oprichter van de Deli-Maatschappij, 50 pakken Noord-Sumatra aan de Nederlandse markt, de eerste Deli-tabak, voorbode van reusachtige winsten, de zogenoemde Deli-miloenen.
Winkel verhuist naar de Dam
Door een Raadsbesluit van 1868 tot verbreding van de Halsteeg tot de Damstraat moest het sigarenmagazijn ‘De Rijnstroom’ uit de Warmoesstraat verdwijnen. Tot overmaat van ramp besloten de drie zonen van Pantaleon te emigreren: de oudste naar Kaap de Goede Hoop, de andere twee naar Batavia. Dat betekende dat er geen Hajenius-opvolgers meer waren. Hajenius’ opvolger Hendrik Willem Nijman liet een nieuw tabaks- en sigarenhuis bouwen aan de zuidzijde van de Dam op de hoek van de Beurssteeg (het huidige Rokin). Het in renaissance stijl opgetrokken pand uit 1868/69, naar een ontwerp van architect H.J. van den Brink, dat opnieuw de naam De Rijnstroom kreeg, paste qua stijl heel goed bij het nabij gelegen Koninklijk Paleis. De winkel werd geopend op 25 augustus 1869. ‘Een ruime winkel betimmerd met edele houtsoorten en met kolossale vensters. Monumentale massieve marmeren toonbank. Een vloer van Trierse tegels. Toonkasten rondom de winkel. Elegante gaskronen en luchters. Geen winkel hier te lande kan met deze sierlijkheid wedijveren. Zelfs in het buitenland wordt geen tabakswinkel als deze aangetroffen’, aldus het Algemeen Handelsblad.
‘Een magazijn van den eersten rang’
‘De hoofdstad, reeds zoo rijk aan prachtige winkels, telt een sieraad te meer, door den nu voltooiden bouw van het sigarenmagazijn de heeren H.W. Nijmand, firma P.G.C. Hajenius, hofleverancier, hoek van den Dam en Beursstraat. Het sierlijke, nieuwe gebouw is de oude, gerenommeerde zaak waardig. De fima bestaat 42 jaren; heeft zich steeds, bij toenemende concurrentie, als magazijn van den eersten rang gehandhaafd en toont inderdaad wel met den tijd mede te gaan, die niet tevreden met uistekende artikelen tot billijken prijs, bovendien ook voor het oog veeleischend is, en bij alles schoone vormen wil. Aan dien eisch van schoone vormen is op de loffelijkste wijze voldaan, door den verdienstelijken architect, den heer H.J. van den Brink, te Rijsenburg bij Driebergen.’ Amsterdamsche Courant 25 augustus 1869.
Hofleverancier van Prins Hendrik
‘Z.K.H. Prins Henderk der Nederlanden heeft onzen stadgenoot, den Heer H.W. Nijman, eigenaar der Firma P.G.C. Hajenius, vergund, naast de reeds door hem gevoerde koninklijke wapens, ook dat van Z.K.H. te mogen plaatsen, met den titel van Hd. Hofleverancier.’ Algemeen Handelsblad 2 augustus 1869.
Naar een nog chiquere behuizing aan het Rokin
De twee zonen van Hendrik Willem Nijman, Frans en Neander, die op 5 februari 1909 een vennootschap sloten, moesten helaas hun prachtige sigarenmagazijn vijf jaar later opnieuw verlaten. Alle huizen aan de zuidzijde van de Dam tussen Kalverstraat en Rokin werken opgekocht en vervolgens afgebroken op plaats te maken voor het enorme kledingmagazijn van Peek & Cloppenburg. Als we onze zaak dan toch moeten verplaatsen, laten we dan nog iets veel exclusievers bouwen aan het prachtige Rokin met zijn brede troitoirs, moeten de broers hebben gedacht. De eigenaren van het iets verderop gelegen Maison de Bonneterie waren hen in 1909 al voorgegaan met de bouw van hun indrukwekkende modepaleis, ontworpen door de architecten A. Jacot en W. Oldewelt. Frans en Neander Nijman kochten de panden Rokin 92-94-96. Zij schakelden de Gebroeders Jo en Dolf van Gendt in, die in Amsterdam al eerder bekendheid kregen met hun ontwerp voor de winkelgalerij in de Raadhuisstraat. De aangekochte huizen aan het Rokin werden afgebroken en op de plaats daarvan kwam het nieuwe gebouw, dat in 1915 werd opgeleverd. Intussen vestigde Hajenius zich tijdelijk op het Spui 6.
Art Deco winkelinterieur Gebroeders van Gendt
Door de eikenhouten entree, voorzien van zware deuren met koperbeslag, betreed je een grote rechthoekige ruimte met aan weerszijde toonbanken van Italiaans marmer. Daarboven hangen aan het gedecoreerde cassetteplafond twee gigantische kroonluchters van messing, meegekomen uit de vorige winkel aan de Dam. De wanden zijn met verschillende marmersoorten bekleed en in de open mahoniehouten wandkasten staan behalve kistjes met sigaren, negentiende eeuwse houten korven voor pijptabak en Delfsblauwe sierpotten. De hardstenen vloer met mozaïk versieringen verdween later vanwege slijtage onder een tapijt. Voor het interieur gebruikten de gebroeders Van Gendt louter natuurproducten als hout, marmer en hardsteen, want in het interieur van deze exclusieve sigarenwinkel mochten geen verf en aanverwante producten worden gebruikt, omdat de ‘gevoelige’ sigaar heel snel geuren opneemt uit zijn omgeving. Ambachtelijke pronkstukken waren lange tijd twee met hout ingelegde sigarenvitrines midden in de winkel. Hierin lagen onder andere een corona en een knakmodel van hetzalfde merk: Corriente del Rhin, na vertaling de naam van de drie Hajeniuspanden: ‘De Rijnstroom’.
De gebroeders van Gendt bouwden in vertrouwde vormen en grepen soms terug op zeventiende en achttiende eeuwse stijlen. Het gebouw van Hajenius is opgetrokken uit een voor die tijd modern betonskelet. De gevel bestaat uit twee enigzins op zichzelf staande delen: een breed linker deel da symmetrisch van opzet is met de winkelingang in het midden en een smal rechter deel met de toegang naar de kantoorverdiepingen. De voorgevel is bekleed met kostbaar Oberkirchener zandsteen, net als de voorgevel van Maison de Bonneterie. De borstwering van de winkelpui is van graniet. Het pand heeft een hoge winkelpui van de begane grond tot de eerste verdieping, die dient als sokkel voor de drie daarboven gelegen en van pilasters voorziene verdiepingen. Boven de royale entree van de winkel is uit zandsteen het koninklijk wapen gehouwen met daaronder P.G.C. Hajenius en het jaartal 1914. De inmiddels vertrouwde naar ‘De Rijnstroom’ staat boven de ingang naar de bovenverdiepingen.
In ‘De Heerenkamer’, die nog enigszins in de oorspronkelijke stijl is gebleven, werden ooit de vaste klanten ontvangen om de sigarenorders voor het komende jaar te bespreken. Hier hangen de twee portretten van Pantaleon Hajenius’ opvolgers Hendik Willem Nijman en zijn zoon Neander Nijman. Aan de antieke vergadertafel zijn al heel wat diepzinnige gesprekken gevoerd. Regelmatig wordt hier een cursus gegeven over hoe een kundig sigarenroker te worden.
